NIKT NAS NIE UPOMNI Agnieszka Wolny-Hamkało i Ilona Błaut

 

    Jest piękna scena w tej książce. Troje bardzo młodych - osiem? dziesięć lat? - ludzi, Adelka, Julek i Franek, spotyka się w parku. Są sami. SAMI! Adelka: dziewczęcość narwana i swobodna, eksperymentatorka, bałaganiara, jest raz tym, raz kimś innym, zbiera różności (konie i wymięte rajstopy - kogo teraz widzicie?). Franek wskazującym palcem zatrzymuje świat, kiedy za bardzo mu doskwiera. Julek: sypia na Księżycu, kiedy nie czuje się za dobrze i gubi telefon, bo komórka to smycz rodziców. Trudno oprzeć się wrażeniu, że to Adelka jest nakręcaczką i poruszycielką historii. Brodzą w liściach i kałużach i bluzgają na jesień, bo przyszła, a im to się wcale nie podoba. Żadnych konformistycznie drobnych kroczków żeby się zbratać z rzeczywistością. Dzieci mówią światu stanowcze "dupa" i "spalić go". Ach, jakże konstruktywne działanie, powiemy. Czy ktokolwiek zawrócił jesień, kiedy już się zdecydowała nadejść?   

 
A w ogóle ta jesień. Nie złota polska (koniecznie jednym tchem), tylko złośliwa larwa. Demon ponurego ziąbu i szarości, czczości i chorobowych smarków. A jej obstawą są trzej obwiesie:

[...] Pan Wiatr - gangster z łańcuchem
cały pokryty bliznami, z urwanym paluchem.
Drugi Pan Deszcz - oślizły jak ryba, z tyłka mu wodorost
jakiś sterczał chyba, na smyczy miał krokodyla.
Trzeci to Pan Chmura z wielką dziurą w brzuchu
i z kawałkiem sznura w obu wielkich łapach.

Jaka jest  największa kara, którą jesień może zafundować tym dzieciom? Posłać je do szkoły. No doprawdy :)

     Brzmią tu zatem echa kontestatorskie, antypedagogiczne. "Nikt nas nie upomni" - bo tekstowi rodzice pozwalają na fizyczną i mentalną osobność, a na pomoc przybywają dopiero, kiedy rzeczywiście potrzeba (ach, i jest to spektakularne, cudownie krzepiące nadejście!). Systemowość i anemiczna grzeczność jest w stanie podejrzenia. Bunt to manifestacja podmiotowości, ale i wyraz sił żywotnych. Bohaterowie są tak rozbrajająco młodzi i do tego stopnia niezepsuci społecznym ociosywaniem, że gesty i słowa rzeczywiście mają dla nich moc. Zapalmy papierosa, rozbierzmy się do naga, stłuczmy butelkę. Bluźnierstwo i przekroczenie działa, kiedy się wierzy, a nie wtedy, kiedy jest się zwapniałym racjonalistą. Od czego właściwie uciekają dzieci?

hej, porwij mnie daleko stąd, tak
żeby już nic nie było: miasta i głodnych kaczek,
i szpitali ze smutnym światłem, i cmentarzy
z grobami, w których mieszkają robak Mi i robak Mo,
i szatana z siódmej klasy, i listonosza, co czarne listy przynosi,
i żeby nie było cukrzycy, co się ładnie nazywa,
a w środku jest zła i nieszczęśliwa.

     Zresztą w małych bohaterach historii bulgoczą wszystkie stany ducha, których doświadczają dorośli (melancholia!), a Autorka ani myśli je diagnozować. Bo po pierwsze, zastanówmy się za Jesperem Juulem, ile razy okiełznanie dziecięcego "nie chcę" przynosiło nam tajemną brzydką radość, a potem gorycz; wygrywał silniejszy, a gdzie podziewała się godność? A po drugie - literatura to nie jest poradnik. Ta dobra dorosła literatura nie udaje, że chce nas zmienić. Robi bohaterów, żebyśmy trochę lepiej znosili gwałtowność, którą w sobie mamy. Podżega, prowokuje, rozgrzewa i bawi.

      Trudno pisać linearnie o tym utworze, który najbliższy jest chyba poematowi. Przypominają się momenty czytelnicze, w których doświadczałam nie tyle nawet zachwytu, tylko ulgi niemowy. Że ktoś wynalazł dla mnie sposób na poruszanie się pomiędzy "wnętrzem" a "światem". Poczucie posiadania tekstu było wtedy tak silne, że pojęcia z poetyki, z historii literatury, wydawały się siekierą używaną do badania anatomii rośliny. Całkowanie doświadczenia z książką - brzydkim gwałtem. Tak jest i teraz.
     Jak opowiadaczka tej historii to robi, że słowa są tak młode i pełne mocy? Warto przeczytać, choćby po to, żeby doświadczyć energii tego swobodnego języka, poruszać się między zdaniem a obrazem, humorem i wzruszeniem. Lubię te postaci, zamieszkały we mnie. Dwa zdania o mieście rozłożyły mnie na łopatki.  Boska kpina jest w pogodzicielskiej puencie historii, zobaczcie sami.

     Słowo w trakcie pisania odkleiło się od obrazu, a przecież dwie osoby robiły tę książkę do czytaniooglądania! Ilona Błaut zrobiła grafiki dosadne i zmienne w nastroju, komiksowo sytuacyjne, które wymuszają własny rytm bycia w tej historii. Dziką ekspresją i sposobem połączenia z tekstem trochę przypominają mi te Dave'a McKeana z Dzikusa Davida Almonda. Perspektywy, z których patrzy Ilona Błaut, zostają w głowie jeszcze po zamknięciu książki.

   Na zakończenie: życie i literatura pięknie się łączą. Recenzja pisana z twierdzy obleganej przez bakterie. Ośmioipółlatek, któremu czytałam na głos, powiedział: fajna, czytaj dalej. To jest komplement.