Człowiek, kiedy się nawróci, kompletnie głupieje

    Słowacki się nawrócił. Kiedyś, dla poratowania wątłości swojej będąc w nadmorskim miasteczku Pornic. Bóg z retorycznej figury, ozdobnika tekstów stał się Obecnością. Bóg, natura, ewolucja, wędrówka dusz i ojczyzna, wszystko zawirowało i wskoczyło na swoje miejsce, tworząc krystalicznie spójną całość. Niebezpieczne, kiedy tworzą się takie całości nieznające pęknięć, prawda? 

    Niezwykłe: po mistycznym przełomie Słowacki przez pewien czas odczuwał neoficką potrzebę zaprzeczenia temu, jaki był wcześniej. Przytępił swój złośliwy dowcip, pokochał wrogów. Próbował nawet się bra-tać! Z Paryskimi Polakami, którzy go nienawidzili. Co najważniejsze, z Nim, Adamem. Wstąpił do Towiańczyków, ukorzył się przed Mickiewiczem. Polaczkowie patrzyli, łasi tego poniżenia.

    To był niezwykły czas. Ten obsesyjny indywidualista poczuł się narzędziem: coś mówiło przez jego usta. Poetyckie piękno straciło znaczenie, stało się ubocznym produktem mistycznej mocy. A w kole Towiańczyków poznał uniesienie, jakie niesie ze sobą poczucie bycia częścią całości.
    Najpierw Słowacki próbował ująć swój Alef w karby zdyscyplinowanego wykładu, jak Carlos Argentino Daneri. Później zaczął pisać wizyjne, okrutne dramaty. Następnie Króla-Ducha. Dopisywał Beniowskiemu dalsze pieśni, nasycone mistycznym uniesieniem. Ich bohater jest zupełnie inny od sympatycznego prostaczka, który wyruszał po przygody na początku poematu. Słowacki pisał, nie kończył, zaczynał na nowo. A na marginesie wielkich spraw powstawały wiersze, zapis bieżących wydarzeń i wytchnienie po ciśnieniu Ducha. 

    Ten wiersz Słowacki napisał już po wystąpieniu z Koła Sprawy Bożej. Już trzeźwy. Na powrót myślący po swojemu. Co za zabawa perspektywami: rozumny racjonalizm spiera się z pijaną świętością. Toż to godne Erazma z Rotterdamu! Błazen, święty głupiec wywracający wartości. Ten sam, który dziwił się, że Joanna nie chce napotykać aniołów na swojej drodze. Perspektywa "my" była mu raczej obca. A tutaj to "my" pięknie opalizuje. Kim jest ten "ja". który to pisze? Z kim jest we wspólnocie, przeciw komu występuje? Ile smutku w tym naśmiewaniu się, ile czułości. Mistyk adwokatem diabła racjonalizmu! 
Można gardzić wierszem rytmicznym i rymowanym, ale czytając Słowackiego widzi się, jak melodia wiersza oddaje emocje. Jak muzyka polszczyzny oddaje myśli. Nic się nie rwie, rozlewny jedenastozgłoskowiec. 

Wielcyśmy byli i śmieszniśmy byli,
 Bośmy się duchem bożym tak popili,
 Że nam pogórza, ojczyste grobowce
 Przy dźwięku fletni skakały jak owce,
 A górom onym skaczącym na głowie
 Stali olbrzymy — miecza aniołowie.

.  Ustały dla nas bić godzin zegary,
 Duch nie miał czasu, a czas nie miał miary;
 Szedł błyskawicą do wieczności progu
 Duch — a stał wieczność — kiedy stanął w Bogu.
 Zaprawdę powiem, bracia moi mili,
 Żeśmy się duchem przeświętym popili.

 Teraz jesteśmy z ducha wytrzeźwieni,
 Bracia rozumni — czciciele pieczeni...
 W głowach się nie ćmi, jak pierwej, słonecznie,
 Fletnie nie grają, mogiły śpią wiecznie,
 Czas nasz zgodzony z ziemi zegarami —
 Stoim i spiemy... a świat spi pod nami.