Arcydzieło Michaela Ende: "Momo albo osobliwa historia o złodziejach czasu i dziewczynce, która odzyskała dla ludzi skradziony im czas"

     Mam szczególny stosunek do Michaela Ende, który jest dla mnie autorem dwóch arcydzieł i kilku książek świetnych. Wysentymentalniałam się już nad Nie kończącą się historią, ale nadal czeka ona na rzetelne opisanie. Jest dla mnie niewiarygodną opowieścią o procesie indywiduacji chłopięcego bohatera, mądrą, piękną i bardzo bolesną.
     Wartość Momo też nie ogranicza się do sentymentu, jaki mam z dzieciństwa. Wiecie, że opowieść powstała w 1973 roku*? W Polsce miała kilka wydań**. Teraz wydawnictwo Znak po raz drugi (najpierw w 2010 roku) daje ją czytelnikom, w formacie kieszonkowym i z ilustracjami Michaela Ende***. Dziecko, którym byłam, zaintrygował tytuł, ten dźwięk bez znaczenia, a dalej, jak wstążka, rozwinął się barokowy podtytuł. Nie wiem, ile razy czytałam tę książkę, mając poczucie, że obcuję z tajemnicą krystalicznie wcieloną w słowa. 

Momo
     
     Na obrzeżach pewnego miasta (początkowo myślimy, że to Rzym, jednak Ende celowo nie nadaje miastu nazwy, uniwersalizując metropolię), w ruinach amfiteatru mieszka dziewczynka, Momo. Skąd się wzięła w mieście, nie wiadomo. Ona nie wie nic o sobie, nie zna nawet swego wieku. Wydarza się coś dziwnego, mieszkańcy peryferii, niebogaci ludzie, zamiast oddać ją pod opiekę systemu, sami oferują Momo poczucie bezpieczeństwa - staje się dzieckiem wszystkich. Karmią ją, wytwarzają meble, ozdabiają pokoik malowidłami wprost na ścianach. Jednak za ten dar opieki Momo odwdzięcza się czymś niezwykłym. Przy niej dorośli są w stanie radzić sobie z konfliktami, a dzieci - bawić tak, że zapominają o całym świecie. Czy Momo robi lub mówi coś szczególnego? Nie, wyłącznie słucha. Przyjaciele Momo żyją pomalutku: Nino właściciel kawiarni, Nicola murarz, a przede wszystkim Beppo Zamiatacz Ulic i Gigi Przewodnik. Beppo jest cichutki, spokojny i pełen namysłu, a Gigi to ekstrawertyczny marzyciel uwielbiający wymyślać historie. Wszyscy oni żyją życiem pełnym i satysfakcjonującym - tak przynajmniej im się wydaje.
     Idylla pęka, gdy pojawiają się Szarzy Panowie. Kim są, skąd się wzięli faceci w garniturach, wyglądający jak klony, palący cygara o duszącym dymie? Najistotniejsze jest to, co robią: namawiają ludzi do oszczędzania czasu, sporządzając bilans ludzkiego życia, przeliczając każdą czynność na sekundy. Ile czasu marnujemy, mówią, na spanie, pracę, jedzenie? A na czynności kompletnie bezsensowne, jak marzenia, jak zajmowanie się niewydolnym rodzicem, choć dom opieki zrobi to lepiej, na niedochodowe pasje? Tak kochani, czas to pieniądz. Zaś kapitalizacja godzinowych odsetek przeznaczona jest na cudowną emeryturę - wtedy nareszcie będzie można zacząć żyć! A czas oszczędza się tak:
Dopiero kiedy dym się rozwiał, pan Fusi poczuł się lepiej. Ale wraz z rozpierzchnięciem się dymu zbladły cyfry wypisane na lustrze. A kiedy zupełnie znikły, zatarło się także w pamięci pana Fusi wspomnienie szarego gościa - ale nie powziętej decyzji! Uważał ją za własną. Postanowienie, że teraz zacznie oszczędzać czas, aby kiedyś w przyszłości móc zacząć inne życie, wbiło się w jego duszę jak kolec zakończony haczykiem.

A potem wszedł do zakładu pierwszy klient w tym dniu. Pan Fusi obsługiwał go mrukliwie, robił tylko to, co konieczne, milczał i rzeczywiście zamiast w pół godziny był gotów w dwadzieścia minut.

I zupełnie tak samo było z innymi klientami. W tych warunkach praca nie sprawiała panu Fusi najmniejszej przyjemności, ale to nie było już dla niego ważne. Oprócz dawnego ucznia zatrudniał teraz dodatkowo dwóch pomocników i zwracał baczną uwagę, aby nie marnotrawili ani sekundy. Każdy ruch ręki był ustalony według dokładnego planu. W fryzjerni pana Fusi wisiała teraz tablica z napisem:

Oszczędzony czas jest dwa razy więcej wart!
Do panny Darii napisał pan Fusi krótki, rzeczowy list, zawiadamiając ją, ze z powodu braku czasu, niestety, nie może nadal do niej przychodzić. Papużkę sprzedał w sklepie zoologicznym. Matkę umieścił w dobrym, ale tanim domu starców i odwiedzał ją raz na miesiąc. Był posłuszny i innym radom szarego pana, które uważał za własne postanowienia.
Jednak coś dziwnego zaczyna się dziać z samym fryzjerem Fusi:
Był jednak coraz bardziej nerwowy i niespokojny, bo, rzecz osobliwa: z całego tego oszczędzanego czasu nic właściwie nie pozostawało dla niego. Po prostu czas ten znikał w tajemniczy sposób, nie było go i już. Dni pana Fusi robiły się z początku niepostrzeżenie, później jednak wyraźnie coraz krótsze. Zanim się obejrzał, mijał tydzień, miesiąc, rok i następny, i jeszcze jeden.

Ponieważ pan Fusi nie przypominał sobie już wizyty szarego pana, powinien by właściwie zadać sobie poważne pytanie, co się dzieje z tym jego czasem. Ale nie zadawał sobie tego pytania, podobnie jak wszyscy inni ciułacze czasu. Opanowała go jakaś ślepa namiętność. A kiedy czasem z przerażeniem stwierdzał, że dni mkną coraz prędzej, oszczędzał czas jeszcze bardziej zawzięcie.
     Mania oszczędzania ogarnia całe miasto, które zaczyna się zmieniać. Staje się sterylnym molochem, o przestrzeni zdehumanizowanej, monstrualnym pasem transmisyjnym wiodącym ludzi ku kolejnym, precyzyjnie zaplanowanym czynnościom ich życia: uczyć się-produkować-konsumować i tak w kółko. Praca wykonywana w pośpiechu napełnia ludzi wstrętem. Dzieci też to dotyka: audiobooki zamiast maminego czytania, kino co wieczór, żeby było wiadomo, że się nie włóczą. Później powstają upiorne składnice dzieci... Coraz więcej przedmiotów, coraz mniej uwagi. Przyszłość zamiast teraźniejszości. Ratunkiem stanie się dziewczynka, która cała żyje w teraz. Jej przewodnikiem w walce-wyścigu z Szarymi Panami stanie się żółw. 
     Właściwie można powiedzieć, że Momo przynależy do gatunku urban fantasy, tkanka opowieści silnie związana jest z przestrzenią miasta, także czas jest w tej opowieści czasem nowoczesnego miasta, odklejonym od ludzi, poszatkowanym z góry na odcinki, czasem "potem", a nie "teraz". Jednym z najmocniejszych dla mnie, najbardziej wizjonerskich fragmentów powieści Michaela Ende jest sposób, w jaki Szarzy Panowie unieszkodliwili przyjaciół Momo: Beppo wepchnęli w obsesję martwienia się o przyszłość, Gigiemu pozwolili odnieść sukces.
    Jakiego  jednak  rodzaju jest magia, która się w opowieści przejawia? Warto wspomnieć, że Autor Neverending Story zafascynowany był buddyzmem zen. Podróżował po Japonii, jego druga żona była Japonką. Wiele nam mówi filozofia pracy Beppo Zamiatacza Ulic: krok-oddech-wymach miotłą. Od pierwszego kroku zaczyna się praca, a im bardziej myśli się o jej końcu, tym dłuższa się wydaje. Jeśli zaś człowiek zamieszka w teraz i będzie obecny w tym, co robi... Postać Momo, dziewczynki, która jest osobliwie "pusta", a zarazem pomaga nadawać znaczenie, która rozpoznaje naturę czasu, wydaje się inspirowana filozofią zen. 
     Wspomniałam o krystalicznej czystości tej opowieści, bo nie znajduje w niej nic, co byłoby niepotrzebne. Jest precyzyjna, zwarta, niezwykle sugestywna. Piękna. Wielki ładunek filozoficznego niepokoju czyni z niej książkę, która ma szansę wpłynąć na czytelnika. Młodego, a również, zaznaczam, dorosłego. Właściwie to pozycja obowiązkowa dla tych, co przeżyli  już - tu pojawia się cień Szarych Panów - więcej niż trzysta piętnaście milionów trzysta sześćdziesiąt tysięcy sekund...


* w zeszłym roku Momo stuknęła czterdziestka, co obwieszczała strona pisarza, niestety zablokowana...
** wydanie, które kiedyś przyniosła do domu siostra, to była niezawodna Nasza Księgarnia z 1978 roku, przekład Teresy Jętkiewicz, ilustracje Mariana Murawskiego; Industrialne, "puste" obrazy Mariana Murawskiego współtworzyły nastrój opowieści. Ekscentryczne dlatego, że ciemne i zgeometryzowane - awangarda dla mnie wówczas. Przekład Znaku mi, osobie na dobre i na złe przywiązanej do fraz, wprowadza jedno kapitalne słowo: marynarzyce...  

*** dołączając ją tym samym do trzech tomów wydanej przez Znak Edith Nesbith, Doktora Doolitle i tajemniczego jeziora Hugh Loftinga oraz Nie kończącej się historii Michaela Ende

Za egzemplarz pięknie dziękuję Wydawnictwu!

autor: Michael Ende
tytuł: Momo albo osobliwa historia o złodziejach czasu i dziewczynce, która odzyskała dla ludzi skradziony im czas (Momo, oder die seltsame Geschichte von den Zeit Dieben und von dem Kind, das den Menschen die gestohlene Zeit zurückbrachte)
ilustracje: Michael Ende
przekład: Ryszard Wojnakowski
wydawnictwo: Znak
rok wydania: 2014

Komentarze

  1. Tak trochę nie na temat: dlaczego wydawnictwo daje "Nie kończąca się" zamiast "Niekończąca się"? Może wiesz.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Obstawiam tradycję. Książkę wydano, kiedy "nie" z imiesłowami wolno było pisać rozdzielnie, może zachowano pierwotną pisownię tytułu?

      Usuń
  2. Pewnie tradycja. Mnie się jednak wydaje, że tylko w reprintach zachowuje się pierwotną pisownię. A jeśli zmieniły się zasady, to jednak w nowych wydaniach się do nich stosować trzeba. Ale co ze mnie za ekspert...

    OdpowiedzUsuń
  3. Skoro o tradycji, to nieparyzu poznanskie cos co jest w miejscu dla mnie zaskakujacym wydane
    http://floscarmeli.pl/produkt-dzieci-biblii-mojzesz,0459208
    http://floscarmeli.pl/produkt-kiedy-znow-bede-maly,0559010
    http://floscarmeli.pl/produkt-sam-na-sam-z-bogiem-modlitwy-tych-ktorzy-sie-nie-modla,3054060
    wiosennie

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. O tak, zaskakujące! "Kiedy znów będę mały" to bardzo smutna książka. No ale niedrogo je mają, Anonimie!

      Usuń
  4. "Tajemnica krystalicznie wcielona w słowa."
    Pięknie.

    OdpowiedzUsuń
  5. Także bardzo sobie cenię "Momo". Mam wrażenie, że jednak to książka, która o wiele mocniej przemawia do dorosłych. "Ku rozwadze"?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Na pewno nie można dawać jej za młodym czytelnikom - nie zrozumieją za wiele, a fabuła bywa przerażająca. Kiedyś przemawiały do mnie plastyczne obrazy tej książki, dziś uderza jej strona myślowa - to nie jest książka na raz, co bardzo sobie w literaturze dla dzieci cenię.

      Usuń
  6. 35 years old Paralegal Aarika O'Collopy, hailing from McCreary enjoys watching movies like "Awakening, The" and Book restoration. Took a trip to Heritage of Mercury. Almadén and Idrija and drives a Ford GT40. sprawdz te strone

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

RYŚ MIASTA Katarzyny Wasilkowskiej / DROBIAZGI TAKIE JAK TE Clare Keegan

Grzechy dzieciństwa - "Opowieść o Cebulku" Gianni Rodari

Juliusz, Joanna, Zygmunt, czyli jak mszczą się poeci