Skrzaty

     Jeśliby jakiś człowiek przechodził we śnie przez Raj i dano by mu kwiat na dowód, że tam był, i gdyby, obudziwszy się, znalazł ten kwiat w swym ręku... to co wtedy?


     Skrzaty, wydane w 2011 roku przez Bonę z Krakowa, to kolejna książka, które niezwykle miło mi posiadać. Zacny ciężar, nakłaniający do rozłożenia księgi na kolanach, a ciała na wygodnym fotelu. Grube karty, których nie można za szybko przerzucać. Niezwykły tekst Wila Huygena wyrażony fantazyjną czcionką. Wreszcie to, co jest duszą tej książki - ilustracje Riena Poortvlieta. Wyobrażam sobie, jak ładnie ta książka będzie się starzeć, jak żółtawy werniks czasu wpłynie na kolory Poortvlieta...

      Zawieszamy niewiarę na kołku, siadamy wygodnie przy dobrym źródle światła. I czytamy powoli monografię poświęconą skrzatom. Utrzymana w stylu poważnych rozpraw naukowych, opatrzona mapami, szkicami i schematami księga jest dokładna i systematyczna. Opisuje codzienność skrzatów, związek z Panią Naturą (mieszczuchy Pożyczalscy powinni przeczytać tę książkę!). Skrzaty harmonijnie współistnieją ze zwierzętami. Ludziom się nie ujawniają, ale wiele o nich wiedzą.

     Dziecięcy czytelnik w zasadzie niewiary zawieszać nie musi. Urzeknie go sama ilość informacji, a także użycie "dorosłych" instrumentów przekonywania: powagi, encyklopedycznej dokładności, naukowego języka. Zaś w ilustracje Poortvlieta, realistyczne, szczegółowe, pełne ciepłych barw, można wpaść. Poortvliet pięknie malował zaorane pola, zimowe i jesienne lasy. Rozległe, majestatyczne pejzaże, grające światłem i kolorami, budzą wzniosły niepokój. Takie lasy, o których myślimy: w nich mieszka ktoś niezwykły! Osobliwie przyskrzynia skrzata do istnienia przyłapanie go w trakcie malowania pejzażu: na tle rozległego krajobrazu malarz umieszcza jaskrawoczerwoną plamkę - skrzacią czapkę... Podobnie zestawienie skrzaciej pulchności z ciałem zająca czy lisa. Jakie tajemnicze jest samotne drzewo w zimową noc! Skrzaty - zwinni mali wędrowcy - przemykają w centrum tej tajemnicy. Drugi rodzaj ilustracji to obrazki inspirowane ilustracją przyrodniczą z jej szczegółowością i precyzją. Części ciała, przedstawianie części na tle całości, schemat, przekrój - ale wszystko z czułością i finezją kogoś, kto przechadza się z siatką na motyle i szkłem powiększającym, a nie porcjuje preparaty w laboratorium. Ilustracje te wywołują skojarzenie z tymi pierwszymi empirystami, którzy byli zarazem artystami, dla nich jeszcze od niedoboru wiedzy niebo było pełne znaków, a świat był pełen cudów*.

Za książką tą stoi piękna tradycja bestiariuszy, zoologii fantastycznych*. Taka wiara-niewiara wynikająca z niewiedzy rozdymającej fakty wyobraźnią. Dziś czujemy tęsknotę za istnieniem białych plam - Ziemi Księdza Jana, Kukanii, horyzontu, za którym mieszka całe to baśniowe tałatajstwo. Dziś musimy dawać krok obok rzeczywistości. C.S. Lewis wymyślił szafę, którą Łucja przeszła do krainy pana Tumnusa i lwa Aslana. Dorosłym umieścił mitologiczny zwierzyniec na Perelandrze. A w przypadku tej książki niewiarę zawieszamy chętnie, bo skrzaty to wspaniałe istoty. Wytrwałe, szlachetne, pełne humoru, pomocne.

Jak pisałam, Skrzaty są wspaniałym gwiazdkowym prezentem od Szefowej. Sprawiły mnóstwo musującej radości w te niewesołe święta, uśmiecham się myśląc o tym prezencie. 

* parafraza Calderona de la Barca "Życie jest snem"

** Borgesa i Gondowicza, a także Eco...

autor: Wil Huygen
tytuł: Skrzaty
przekład: Barbara Durbajło
ilustracje: Rien Poortvliet
wydawnictwo: Bona

rok wydania: 2011